Τεύχος 14 (2016)

 Σημείωμα των διευθυντριών σύνταξης

Στο 14ο τεύχος των Μουσικοπαιδαγωγικών έχουμε τη χαρά να φιλοξενούμε έξι άρθρα που προέρχονται από ένα εύρος ερευνητικών κατευθύνσεων της μουσικής παιδαγωγικής. Είμαστε στην ευχάριστη θέση να βλέπουμε το πεδίο της μουσικής παιδαγωγικής -το οποίο υπηρετεί το περιοδικό- να διευρύνεται σε πολλούς τομείς, που αφορούν την ιστορική έρευνα, τα σύγχρονα αναλυτικά προγράμματα, τη διδακτική των οργάνων, και τη μουσική στην προσχολική ηλικία. ...

Ευχόμαστε καλή ανάγνωση.

Οι διευθύντριες σύνταξης των Μουσικοπαιδαγωγικών,

Ζωή Διονυσίου & Μαίη Κοκκίδου

Αθηνά Φυτίκα & Ζωή Διονυσίου: Σχεδιάζοντας συναυλίες για παιδιά προσχολικής ηλικίας (σσ. 7-29)

Το παρόν άρθρο παρουσιάζει ένα ερευνητικό project που αφορούσε τη διοργάνωση μιας σειράς συναυλιών, οι οποίες σχεδιάστηκαν για βρέφη και νήπια από 6 μηνών έως 6 χρονών. Οι συναυλίες προσφέρθηκαν από το Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου με στόχο να δημιουργηθεί ένα εναλλακτικό και άτυπο συναυλιακό περιβάλλον, ώστε τα παιδιά και οι γονείς τους να μπορούν να ακούσουν προσεκτικά, να συνδεθούν με τη μουσική και το συναυλιακό περιβάλλον, και να εκφραστούν κατά βούληση στο άκουσμα της μουσικής. Αυτός ο σχεδιασμός μας επέτρεψε να παρατηρήσουμε και να ελέγξουμε τα διαφορετικά επίπεδα συμπεριφοράς και αντίδρασης του κοινού, όπως την αλληλεπίδραση μεταξύ των παιδιών, μεταξύ των παιδιών και των γονιών τους, μεταξύ των παιδιών και των μουσικών, την προσήλωση και τη συγκέντρωση των παιδιών στη μουσική, την εκδήλωση των συναισθημάτων τους κ.λπ. Τόσο για το σχεδιασμό του προγράμματος, όσο και για την πραγματοποίηση της ερευνητικής παρατήρησης, λάβαμε υπόψη μας ευρήματα από προϋπάρχουσες έρευνες που αφορούσαν την αντίληψη της μουσικής στην προσχολική ηλικία.

Ευαγγελία Κ. Μητρογιάννη: Η Μέθοδος Μαλιάρα για τη μουσική στο σχολείο (σσ. 30-44)

Η μέθοδος Μαλιάρα για τη μουσική στο σχολείο, από το Νηπιαγωγείο μέχρι και το Λύκειο, εφαρμόζεται για πάνω από είκοσι χρόνια σε ένα ιδιωτικό εκπαιδευτήριο στην Ελλάδα. Τα παιδιά που μετέχουν αυτού του συστήματος μπορούν να φτάσουν σε ένα υψηλό επίπεδο μουσικής κατάρτισης, ως προς τη μουσική ανάγνωση και εκτέλεση αυτής σε μονόφωνο πνευστό μουσικό όργανο (σοπράνο και τενόρο, ή άλτο και μπάσο φλάουτο με ράμφος), αποτελώντας έτσι σταδιακά μέλη μιας ολοένα και πιο «απαιτητικής» πολυφωνικής σχολικής ορχήστρας. Στην παρούσα εργασία η μέθοδος Μαλιάρα παρουσιάζεται κατά αντιπαραβολή με τη διεθνώς αναγνωρισμένη μέθοδο Kodály και συγκρίνεται με τωρινά δεδομένα της Μουσικής Παιδαγωγικής Επιστήμης σε επίπεδο Αναπτυξιακής Ψυχολογίας και Νευροεπιστημών.

Μαρία Τσαλίκη: Διερεύνηση του Νέου Προγράμματος Σπουδών Μουσικής ως προς την ανάπτυξη της περιβαλλοντικής συνείδησης των μαθητών (σσ.45-57)

Η σύνδεση της μουσικής εκπαίδευσης με την κοινωνία και την πραγματικότητα δεν θα μπορούσε να παραλείπει τη σύνδεση του ανθρώπου με το περιβάλλον του, γεγονός που αποτελεί και έναν από τους στόχους που θέτει το Νέο Πρόγραμμα Σπουδών Μουσικής (ΝΠΣΜ). Ο οικολογικός γραμματισμός στο πλαίσιο του μαθήματος της μουσικής, αν και σε χαμηλό επίπεδο ακόμα, κρίνεται απαραίτητος για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής του ανθρώπου και τη βιωσιμότητα του πλανήτη. Η μουσική μπορεί να προσφέρει μοναδικές ευκαιρίες για να βοηθήσει στη σύνδεση του ανθρώπου με το περιβάλλον του και τον τόπο του, κυρίως λόγω των συναισθηματικών αντιδράσεων που προκαλεί, λόγω του ότι η ίδια η φύση περιέχει πολλά στοιχεία της μουσικής, λόγω του ότι η μουσική δημιουργία είναι συνυφασμένη με το περιβάλλον και εκδηλώνεται μέσα από τα παραδοσιακά, και όχι μόνο, τραγούδια, τις πρακτικές κατασκευής οργάνων, αλλά και τα τοπικά έθιμα. Μπορεί επίσης μέσα από το τοπικό στοιχείο και τη μουσική «βιοποικιλότητα» να μεταφέρει τη γνώση του τοπικού στο οικουμενικό και να βοηθήσει στη συνειδητοποίηση της παγκόσμιας οικολογικής κρίσης, αλλά και να λειτουργήσει ως μέσο έκφρασης των περιβαλλοντικών προβληματισμών. Το ΝΠΣΜ αναφέρει με υπερτονισμένη γραμματοσειρά την ανάγκη για καλλιέργεια περιβαλλοντικής συνείδησης, όμως μεταφέρει αυτή την αναγκαιότητα στη στοχοθεσία του προγράμματος μόνο μέσα από δύο πρακτικές, τη διδασκαλία τραγουδιών σε σχέση με το περιβάλλον και τον πειραματισμό με αυτοσχέδια όργανα από άχρηστα (ή μη) υλικά. Στην παρακάτω μελέτη παρουσιάζεται η συνέπεια των στόχων περιβαλλοντικού περιεχομένου σε σχέση με το θεωρητικό πλαίσιο του ΝΠΣΜ και προτείνονται τρόποι ενίσχυσης του μαθήματος της μουσικής στον τομέα της καλλιέργειας της οικολογικής συνείδησης των μαθητών.

Ζωή Διονυσίου: Παιδαγωγικές και ιδεολογικές όψεις μιας συλλογής τραγουδιών του 19ου αιώνα: τα Νέα Παιδαγωγικά Άσματα του Ιούλιου Έννιγγ (1880-1890) (σσ. 58-88)

Η μουσική εκπαίδευση στην Ελλάδα του 19ου αιώνα αναδιπλώθηκε μέσα σε ένα σχετικά συντηρητικό εκπαιδευτικό κλίμα, το οποίο συνδέθηκε με την καλλιέργεια χριστιανικής ηθικής και πατριωτισμού. Καθώς ένας από τους στόχους του σχολείου ήταν η διάπλαση του παιδιού, το μάθημα της μουσικής, όπως ήταν αναμενόμενο, θεωρήθηκε ότι υπηρετεί πρωτίστως μία ηθικοπλαστική διάσταση. Η παρούσα έρευνα εστιάζει σε μία συλλογή ασμάτων που χρησιμοποιήθηκε ευρέως ως διδακτικό εγχειρίδιο στην εκπαίδευση, τα Νέα Παιδαγωγικά Άσματα, σε επιμέλεια και μουσική Ιουλίου Έννιγγ, και στίχους Αλέξανδρου Κατακουζηνού, κ.ά., που εκδόθηκε από τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρία σε 10 τεύχη μεταξύ του 1880 και του 1890. Μέσα από ανάλυση περιεχομένου των 300 παιδαγωγικών ασμάτων, η παρούσα έρευνα επιχειρεί να απαντήσει στα παρακάτω ερωτήματα: ποια ήταν η θεματολογία των σχολικών τραγουδιών της εποχής; ποιους εκπαιδευτικούς στόχους εξυπηρετούσαν; Η συλλογή των Νέων Παιδαγωγικών Ασμάτων γίνεται αφορμή για να πλησιάσουμε το περιεχόμενο και τη φιλοσοφία του μαθήματος της μουσικής στο ελληνικό σχολείο, όπως διαμορφώθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα.

Ελένη Χαλάτση: Διαθεματικότητα και μουσική δημιουργικότητα μέσα από τη διδασκαλία πιάνου στα Μουσικά Σχολεία: Μια υποδειγματική διδασκαλία με βάση το έργο για πιάνο αρ. ΧΙ, Τεύχος 1 από τα «44 παιδικά κομμάτια πάνω σε ελληνικούς χορούς» του Γιάννη Κωνσταντινίδη  (σσ. 89-115)

Η παρούσα μελέτη περίπτωσης διερευνά τρόπους εισαγωγής του μουσικού αυτοσχεδιασμού στο πλαίσιο της διδασκαλίας του ατομικού μαθήματος πιάνου με συμμετέχοντες πέντε μαθητές/μαθήτριες ενός Μουσικού Γυμνασίου. Μέσα από την επεξεργασία γνωστού ρεπερτορίου πιάνου, κάθε παιδί κλήθηκε να αυτοσχεδιάσει ένα κομμάτι με αρμονική συνοδεία της εκπαιδευτικού και έπειτα να αναστοχαστεί τη δημιουργική διαδικασία. Η μελέτη διήρκησε περίπου τρεις μήνες. Διερευνήθηκαν: (α) πώς οι μαθητές/μαθήτριες αποφασίζουν και ορίζουν τους κανόνες του μουσικού αυτοσχεδιασμού που θα εκτελέσουν ακολουθώντας την αρμονική συνοδεία της εκπαιδευτικού, (β) σε ποιο βαθμό οι παραπάνω κανόνες τηρήθηκαν τελικά, μέσα από μια διαδικασία διαπροσωπικής και κοινωνικής αλληλεπίδρασης και αναστοχαστικότητας των μαθητών/μαθητριών και της εκπαιδευτικού και (γ) πώς οι μαθητές/μαθήτριες εννοιολογούν την εμπειρία του αυτοσχεδιασμού και τη σχέση της με την εκπαιδευτική διαδικασία. Τα ποιοτικά δεδομένα συλλέχτηκαν μέσα από τις συνεντεύξεις των μαθητών/μαθητριών πριν και μετά τον αυτοσχεδιασμό, τη συμμετοχική παρατήρηση της ερευνήτριας, τις ηχογραφήσεις των αυτοσχεδιασμών και το ερωτηματολόγιο «ανοιχτού τύπου» των μαθητών/μαθητριών. Η ανάλυση των ποιοτικών δεδομένων στηρίχθηκε στις τεχνικές της θεμελιωμένης θεωρίας. Συμπερασματικά, η λήψη αποφάσεων των μαθητών/μαθητριών κατά την ώρα του αυτοσχεδιασμού υπαγορευόταν από τον αυθορμητισμό τους, και συσχετίστηκε με το υλικό που προερχόταν από τον πειραματισμό πριν τον αυτοσχεδιασμό (πειραματισμός εκτός πλαισίου του αυτοσχεδιασμού). Τα ευρήματα αναδεικνύουν την ενεργητική κριτική ακρόαση των μαθητών/μαθητριών ως βάση για μουσικό διάλογο, τις στιγμές «εμπειρίας ροής», την κοινωνική αλληλεπίδραση (ετερονομία) των μαθητών/μαθητριών με την εκπαιδευτικό κατά τον αυτοσχεδιασμό, την ελεύθερη έκφραση (αυτονομία) και την εμπλοκή τους στη μουσική δημιουργία. Η συνεισφορά του αυτοσχεδιασμού στην καλλιέργεια της μουσικής έκφρασης και ελευθερίας των μαθητών αποτελεί σημαντικό παράγοντα προσωπικής ανάπτυξης και αναστοχαστικότητας και συμβάλλει στην προώθηση της μουσικής εκπαίδευσης και διδασκαλίας πιάνου στα Μουσικά Σχολεία. 

Άννα Μπαμπαλή: Διαθεματικότητα και μουσική δημιουργικότητα μέσα από τη διδασκαλία πιάνου στα Μουσικά Σχολεία: Μια υποδειγματική διδασκαλία με βάση το έργο για πιάνο αρ. ΧΙ, Τεύχος 1 από τα «44 παιδικά κομμάτια πάνω σε ελληνικούς χορούς» του Γιάννη Κωνσταντινίδη (σσ. 116-134)

Θεωρητικά η διδασκαλία του πιάνου στα Μουσικά Σχολεία, σύμφωνα με την υπάρχουσα νομοθεσία, λειτουργεί κυρίως υποστηρικτικά στο μάθημα της Ευρωπαϊκής Θεωρίας και Πράξης. Στην πραγματικότητα παραμένει στα πλαίσια του μοντέλου μαθητείας σε κάποιο ωδείο. Είναι όμως αυτά αρκετά για έναν μαθητή, που φοιτά σε Μουσικό Σχολείο και παρακολουθεί μαθήματα πιάνου ως υποχρεωτικό μάθημα; Με το παρόν άρθρο γίνεται μία προσπάθεια να δοθεί απάντηση στο παραπάνω ερώτημα, παραθέτοντας ένα πιθανό σενάριο διδασκαλίας μουσικού έργου για πιάνο και βασίζεται σε πραγματική διαδικασία διδασκαλίας μουσικών έργων Ελλήνων συνθετών του 20ου αιώνα. Το μουσικό έργο που επιλέχθηκε ως παράδειγμα είναι το αρ. ΧΙ, στο πρώτο τεύχος, από τα «44 Παιδικά κομμάτια πάνω σε ελληνικούς χορούς» του Γιάννη Κωνσταντινίδη. Στόχος του άρθρου είναι να παραθέσει ιδέες και προτάσεις για συνδυαστική διδασκαλία με γνώμονα τη διαθεματικότητα και την ολοκληρωμένη μουσική γνώση με κεντρικό άξονα το μάθημα του πιάνου.

Εάν επιθυμείτε να λάβετε το περιοδικό σε έντυπη μορφή παρακαλούμε επικοινωνήστε με την Ε.Ε.Μ.Ε.: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε. (τιμή τεύχους: 15 €)